Bij het woord aboriginal denk je ongetwijfeld aan Australië. Terecht, maar niet helemaal waar. Eigenlijk slaat de term aboriginal op alle oorspronkelijke bewoners van gebieden die ooit werden ingepikt door de Europeanen. Maar dit terzijde. In Australië bestaat de aboriginal bevolking uit zeker driehonderd verschillende volkeren ieder met hun eigen taal. Vanaf de komst van de Engelsen eind achttiende eeuw werden ze stelselmatig van hun eigen gebieden verdreven en heel ergens anders ‘geherhuisvest’ – uiteraard op plaatsen waar niets te halen was. Het is een geschiedenis van ontheemding en uitbuiting, met als gevolg alcoholisme, depressies. Een treurig verhaal dat nog niet klaar is. Rond 1970 zijn Aboriginals begonnen zich in actiegroepen te verenigen om hun oorspronkelijke gebieden terug te eisen. Dat is voor een deel gelukt; een aantal volkeren keerde terug naar het land van hun voorouders, naar de heilige en ceremoniële plekken die al duizenden jaren van mond tot mond doorverteld en doorgezongen waren. Maar voor hoe lang… de mijnindustrie blijft azen op gebieden met rijke grondstoffen.
De aboriginal volkeren hebben hun eigen rijkdommen: de plekken waarvan zij de verhalen en de liederen over iedere glooiing, rots, waterplaats, begroeiing kennen. Alsof ze daar na hun diaspora zó de draad weer konden oppakken, het is een wonder. Hun oeroude verhalen over het ontstaan van de wereld en hoe het verder is gegaan, de dreamings, hun gezangen over plekken en de weg er naartoe, de songlines, zijn niet bedoeld voor buitenstaanders. Dus voer voor antropologen en iedereen die zich graag met mythes en oer bezighoudt, met in de achterzak The Songlines van reisschrijver Bruce Chatwin (1940-1989). De visuele uitingen van aboriginal cultuur waren oorspronkelijk niet meer dan tijdelijk bedoeld: ceremoniële lichaamsbeschilderingen, rots- boombast en zandtekeningen, totdat van buitenaf werd aangedrongen ze vast te leggen op doek en spaanplaat. Acrylverf – lekker sneldrogend – werd er bij geleverd. De stippels van de paden, de kringen van de waterplaatsen, de gebogen lijnen van het water, de gestileerde vormen van dieren en mensen, de kleur van de aarde, het water, alles kwam er op. De kunstwerken vlogen weg. Galeriehouders stonden in de rij. En nog steeds. Kleurig en decoratief en de verhalen krijg je er bij. Het is meer dan de zichtbare werkelijkheid, dat maakt het extra aantrekkelijk. Dat de kunstenaars en hun gemeenschap er ook aan verdienen is mooi meegenomen.
Ondertussen ging een aantal Aboriginal kunstenaars hun eigen weg, met een geheel eigen stijl. Het Museum voor hedendaagse Aboriginal kunst in Utrecht (AAMU) heeft een daarvan een mooie collectie samengebracht, erg de moeite waard. Tot 8 januari volgend jaar is ook te zien welke keuzes verschillende Nederlandse kunstkenners en kunstenaars uit de collectie maakten, waar ze hun eigen associaties op los lieten. Vooral de associatie van Macha Roesink, directeur van Museum de Paviljoens in Almere, sprak mij aan.
Bij het schilderij Country and Rockholes around Uluru, met lagen gekleurde stippels als plaatsaanduidingen van voor de aboriginal bewoners belangrijke plekken, gemaakt door de aboriginal kunstenaar Bill Whiskey Tjapaltjarri (ca. 1920-2008), koos Macha Roesink voor een kaart uit de Guide Psycho-géographique de Paris uit 1957 van de Situationistische kunstenaar Guy Debord (1931-1994).
Op de kaart van Debord staan weergaves van wandelingen door Parijs, ingegeven door persoonlijke associaties en emoties. Debord ontwikkelde een theorie van de dérive, de doelloze wandeling, om te ervaren hoe bepaalde buurten, straten of gebouwen weerklank vinden in je gemoedsgesteldheid, je verlangens, je neigingen – om je zo de gebouwde omgeving toe te eigenen, opdat die niet vervreemdt, wordt afgepakt, door toedoen van de kapitalistische samenleving. Dat is al gebeurd bij Uluru, een heilige aboriginal plek, overlopen door het massatoerisme. En ik, iedere dag weer moet ook ik ervaren hoe mijn buurt rond de Oude Kerk in Amsterdam, mijn biotoop, wordt overspoeld door hordes toeristen. Ze brengen de stad veel geld op.
Kunst is overal 