Honderd jaar architectuurgeschiedenis langs één straat

Het is geen openluchtmuseum, dat zeker niet, maar aan de 1,8 kilometer lange Beethovenstraat in Amsterdam staat wel een hele eeuw bouwgeschiedenis. Als je begint bij het oudste gedeelte van de straat, tussen de Apollolaan en het Amstelkanaal, krijg je een mooi overzicht van verschillende typen architectuur uit de jaren twintig en de vroege jaren dertig. Zoals de aaneengesloten rood bakstenen woningblokken met hun ritmische afwisseling van daken en erkers, in de stijl van de architectuur van Amsterdamse School uit de jaren twintig; op de hoek van de Beethovenstraat en de Apollolaan een voorbeeld van het Nieuwe Bouwen uit de jaren dertig, strak en recht, van architect Staal (van hem is ook de ‘Wolkenkrabber’ op het Victorieplein). Het eerste stuk van de Beethovenstraat maakte deel uit van het befaamde Plan Zuid van H.P. Berlage, het grote stadsuitbreidingsplan voor het gebied tussen de Amstel en de Schinkel, dat werd uitgevoerd tussen 1917 en 1930. Berlage’s plan omvatte straten met woningblokken, villawijken, pleinen, winkelstraten, doorgaande verkeerswegen en brede groenstroken. Daarin stond de Beethovenstraat ingetekend als brede winkel- en woonstraat met ruime trottoirs, naar voorbeeld van de Parijse Haussmann boulevards. Nog steeds, anno 2022, voldoet dit deel van de Beethovenstraat met zijn winkels en woningen, terrassen en restaurants aan de oorspronkelijke bedoeling. In zijn boek “De Beethovenstraat, een biografie”, vermeldt Frank Kolfschooten dat in de jaren dertig uit Duitsland gevluchte joden zich thuis voelden in deze straat, die hen herinnerde aan de brede en levendige straten van Berlijn. Onkundig van het verschrikkelijke lot dat hen juist in deze straat te wachten stond.   

Aan de andere kant van het Amstelkanaal Zuid staan reeksen lage flatgebouwen, neergezet in zogenaamde strokenbouw, typerend voor de woningbouw van de jaren vijftig. Het idee was dat alle woningen zo een evenredig deel aan licht en lucht ontvingen. Het resultaat bestond uit weliswaar comfortabele flats, maar aan de buitenkant zijn het saaie en eenvormige rijen witte betonnen flatblokken. De blokken staan haaks op de weg, waardoor je als voorbijganger voornamelijk op de muren van de zijkant kijkt. Over het algemeen is de meeste jaren vijftig woningbouw behoorlijk saai en eentonig. Er moest toen snel gebouwd worden, want na de oorlog was de woningnood hoog. 

Op de hoek bij het Beatrixpark staat de door architect Mart Stam (1899-1986) ontworpen Princesseflat uit 1961. Het gebouw van negen verdiepingen heeft de vorm van een ster, waardoor de binnenruimtes en de lichtinval optimaal benut worden. Stam paste met zijn ontwerp het principe toe van Form follows Function, een van de belangrijkste uitgangspunten van het Nieuwe Bouwen, gegrond op het idee dat architectuur, en zeker bij woningbouw, zo functioneel mogelijk moest zijn. Behalve architect was Stam ook meubelontwerper. Van hem is het oorspronkelijke ontwerp van de bekende achterpootloze stalen buisstoel, oftewel de ¨Freischwinger” uit 1926.

Voorbij de Prinses Irenestraat beginnen de hoge gebouwen van de Zuidas, allemaal van na 2010, uit de grond geschoten als het ware. De enige laagbouw van de Zuidas is van de Goede Doelen Loterijen uit 2018, op de hoek van de Prinses Irenestraat, schuin tegenover de Princesseflat. Naar mijn mening is het ook het mooiste en meest toegankelijke gebouw van de hele Zuidas, met een groene en bloeiende buitenbeplanting, transparante glazen panelen, een naar buiten overhuivend dak bestaande uit opengevouwen aluminium ‘bladeren’, gestut door stalen ‘boomkolommen’. Het gebouw werd ontworpen door Benthem Crouwel, welbekend van de overkappingen van het Centraal Station in Rotterdam en het Stedelijk Museum in Amsterdam.  

De spectaculaire woongebouwen verderop van The Valley zijn bijna klaar. Ook daar komt veel groen, op de balkons en terrassen, in een binnentuin, aangelegd door de bekende tuinarchitect Piet Oudolf, de ontwerper van o.a. het park rondom museum Voorlinde bij Wassenaar. The Valley is ontworpen door architect Winy Maas. Van hem is ook de Markthal en het depot van Museum Boijmans, allebei in Rotterdam. Volgens Maas zijn de spiegelende wanden van The Valley aan de kant van de Beethovenstraat “een ironische verwijzing naar de grimmige spiegelwanden van de Zuidaskolossen”. Maar op de gewone voorbijganger hebben ze hetzelfde effect als dat van de gebouwen waar hij naar verwijst. Net zo kil en ongenaakbaar. Van veraf doen de hoge torens van The Valley met de grillig uitstekende terrassen en balkons mij denken aan de apenrots in Artis. In de gebouwen komen niet alleen hele dure koopwoningen, maar ook sociale- en huurwoningen. Daarbij ook een aantal openbare ruimtes, een skybar en restaurants. Dat belooft wat! 

Nog enkele voorbeelden van architectuur in de Beethovenstraat

En verder: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_gebouwen_aan_de_Beethovenstraat