Het licht van Le Corbusier

Le Corbusier (1887-1965) was zonder meer een van de meest invloedrijke architecten van de twintigste eeuw, maar ook de meest controversiële. Voor- en tegenstanders van zijn ontwerpen voor woongebouwen en stadsplanning stonden lijnrecht tegenover elkaar, en hetzelfde gold voor zijn toepassing van ruw beton, staal en standaardmodules in de bouw. Verder stelde hij in de jaren twintig van de vorige eeuw voor om een paar oude verloederde wijken in de binnenstad van Parijs met de grond gelijk te maken voor de bouw van een nieuwe stadswijk, bestaande uit kantoorgebouwen in een parkachtige omgeving met brede autowegen die moesten leiden naar groene gebieden met woongebouwen. Het is bij een plan gebleven, maar zijn opvatting dat wonen in het groen en vandaar met de auto naar het werk beter was voor de mens dan het wonen in de stad, gold wel als een van van de belangrijkste uitgangspunten bij de bouw van naoorlogse buitenwijken. Volgens Le Corbusier-tegenstanders zijn vele mistroostige naoorlogse flatwijken het gevolg van die opvatting.

Plan Voisin 1925

Daarentegen zijn voor- en tegenstanders het er unaniem over eens dat Le Corbusier in zijn gebouwen een prachtig gebruik maakte van lichtinval. Dat deed hij niet alleen door de vorm en de plaatsing van de ramen, maar ook op andere, onverdachte plekken. Zijn pelgrimskapel van Ronchamp in de Vogezen, de Notre Dame du Haut, is wat dat betreft een meesterwerk. Het daglicht komt de kapel binnen langs een horizontale open reep tussen de dakrand en de muur. Daardoor lijkt het dak daarboven te zweven, en verandert het diffuse licht op de muur daaronder heel subtiel met iedere wolk die voor de zon schuift. Door ingenieuze openingen in het dak stroomt een bundel licht naar binnen in de zijkapellen, geheimzinnig, zoals in de bijbelse taferelen van Rembrandt. In de lange dikke zuidmuur bevinden zich diepe openingen met in beton gevatte gekleurde en ongekleurde glasplaten van verschillende afmetingen. Op een aantal ramen bracht Le Corbusier in zijn karakteristieke handschrift teksten aan als Marie, brillante comme le soleil, of alleen Marie, met een getekend bloemetje. Het lijken wel in het glas gekraste teksten van een verliefde jongen. Le Corbusier hield van zijn moeder, en ja, ook van vrouwen. Dat was de reden zei hij, dat hij als atheïst toch de opdracht voor de bouw van deze Mariakapel aannam. Gelukkig maar, want ook qua vorm is het een bijzonder gebouw, met het sierlijk golvende dak, de oprijzende witte muren, de hoge witte toren, al van verre zichtbaar bovenop de heuvel.

Om een indruk te krijgen van ‘Corbusiaanse lichtinval’ kan je ook dichterbij terecht, namelijk in de Thomaskerk uit 1966 in de Prinses Irenestraat, een zijstraat van de Beethovenstraat in Amsterdam. Van buiten is het een weinig spectaculair gebouw, maar van binnen wacht een verrassing. Meteen al bij binnenkomst links in een nis zie je het letterlijk schitterende glasraam De Kruisiging, ontworpen door Antonio Saura (1930-1998).

De architect van de Thomaskerk K.L. Sijmons (1908-1989) was een bewonderaar van Le Corbusier en dat is te zien aan zijn gebruik van ruw beton in de kerkzaal. Dit was het geliefkoosde materiaal van Le Corbusier en trouwens ook van vele architecten van de wederopbouw. Tussen de grijze betonnen muren en het betonnen vaste meubilair in deze kerkzaal lijkt het of je op een tijdreis bent aangekomen in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Je houdt van die periode, of helemaal niet. Net als bij de gebouwen van Le Corbusier komt ook hier het daglicht op onverwachte plekken binnen. Dat blijft mooi.